یادداشتی بر مجموعه یک مشت پر عقاب

متر و معیارهای یک اثر قابل قبول

[ نوید برنگی ] سینمای ما - تا لحظه نوشتن این یادداشت، شش قسمت از سریال تلویزیونی «یک مشت پر عقاب» به نویسندگی فرهاد توحیدی و کارگردانی اصغر هاشمی از شبکه یک سیما پخش شده و بخش عمده یی از آن را در هفته های آتی تماشا خواهیم کرد. «یک مشت پر عقاب» تا این لحظه در فیلمنامه ریتمی خاص خودش را دارد. در سه قسمت نخست، مخاطب با روابط شخصیت ها آشنا می شود. گرچه اتفاق اصلی قصه در همان قسمت اول با خودکشی خواهر امیر حسین دانشور اتفاق می افتد و در قسمت های بعدی با شکی که ایجاد می شود و گرهی که به وجود می آید، قرار است مخاطب به دنبال گره افکنی ها و گره گشایی های دیگر، گام به گام حرکت کند. «یک مشت پر عقاب» در مخاطب تلویزیونی هیجان زیادی برای دنبال کردن ماجراها ندارد و اگر به تماشای سریال می نشیند، مولفه های دیگری نیز او را در این کار یاری می کنند، حتی به عبارت دیگر می توان گفت که تمام مولفه ها در دیده شدن عناصر مختلف به حدی که باید، نقش دارند. مولفه هایی که ناشی از کارگردانی اصغر هاشمی و چگونگی پرداخت و معرفی شخصیت هاست. درام در «یک مشت پر عقاب» به همان اندازه که اهمیت دارد و حرف اول را می زند، می تواند اصلاً به حساب نیاید یا لااقل تمام مولفه های دیگر مانند بازیگری، تصویربرداری و کارگردانی را کمرنگ نکند. شاید مهم ترین ویژگی «یک مشت پر عقاب» این باشد که هیچ کدام از مولفه ها بر دیگری ارجحیت و برتری ندارد و تقریباً تمامی عناصر به نفع یکدیگر جابه جا می شوند. بازی ها همان طور که اقتضای درام است دیده می شود و نمی شود گفت که کدام یک از بازیگران نسبت به دیگری بیشتر دیده می شوند و به یاد می مانند. نکته مهم این است که درام نیز این اجازه را به هیچ کدام نمی دهد. درام فاقد شخصیت محوری است و وقایع به مقتضیات اثر بین شخصیت های درگیر قصه اصلی می چرخد. شخصیت های فرعی نیز تنها برای شاخ و برگ دادن به اثر و جذاب کردن آن به کمک نمی آیند، بلکه در پروسه شکل گیری و کالبدشکافی واقعه اصلی حضور پیدا می کنند و محو می شوند. البته در این میان کمی باید برای شخصیت شه پرست با احتیاط بیشتر حرف زد. همان طور که کارگردان نیز در مصاحبه اش با رویداد روزنامه اعتماد اشاره می کند، پا را از فیلمنامه فراتر گذاشته و به علت شیفتگی اش در برابر بازی علیرضا خمسه به دلخواه، این شخصیت را بیشتر از آنچه مقتضیات درام می طلبد بسط و گسترش زمانی می دهد. البته با تمام اینها، شخصیت شه پرست فراتر از همان نقشی که درام به عهده اش گذاشته فراتر نمی رود و تنها حضور بیشتری به لحاظ فیزیکی پیدا می کند. فرهاد توحیدی تاکنون نویسنده فیلم های زیادی در سینما و تلویزیون بوده، با این حال به جرات می توان گفت مهندسی هیچ کدام از آنها به اندازه فیلمنامه یک مشت پر عقاب دقیق نبوده است. شاید هم کارگردانی های دیگر آثارش به دقت و مهارت کارگردانی یک مشت پر عقاب نباشد. اگر بخواهیم درباره نقش اصلی سریال یک مشت پر عقاب تا اینجای کار حرف بزنیم، بی شک فیلمنامه حرف اصلی را می زند. برجسته شدن فیلمنامه توحیدی به مدد هیجانات نهفته در ماجراهای شخصیت ها به وجود نیامده، بلکه در چگونگی اجرای اصغر هاشمی حاصل آمده. از یک بازیگر گذری گرفته تا بازیگرهای حرفه یی و باتجربه، همگی تحت هدایت کارگردانی اثر به بهترین شکل هویتی را یافته اند که انتظار می رود. اشتباه است اگر همان جمله کلیشه یی را درباره «یک مشت پر عقاب» به کار ببریم و بگوییم این کار استانداردهای سریال سازی در تلویزیون را بالا برد و سطع توقع ها را تغییر داد، بلکه دقیقاً باید گفت که «یک مشت پر عقاب» تا این لحظه دقیقاً همان چیزی است که انتظار داریم؛ نه کمتر و نه بیشتر. یک مشت پر عقاب ما را تحریک نمی کند که بگوییم با یک شاهکار تلویزیونی روبه رو هستیم و برعکس از تلویزیون خودمان دلزده و ناامیدمان نیز نمی کند و این چیز کمی نیست. به نظر می رسد کار برای تلویزیون یعنی همین و نه بیشتر و نه کمتر. یک مشت پر عقاب به مخاطبش می فهماند که متر و معیارها برای یک اثر قابل قبول چگونه است و این البته برای مدیران و تهیه کنندگان و کارگردان هایی که در وضعیت مشابه اثر تلویزیونی تولید می کنند، با توجه به حجم بالای تولیدات غیرقابل قبول، اصلاً نباید چیز خوبی باشد. اصغر هاشمی شاید برای مخاطب به اندازه ابراهیم حاتمی کیا یا کمال تبریزی از پیش ایجاد توقع نکند، اما حاصل کارش به هیچ وجه با محصول آنها یکسان نیست. برای هاشمی اثرش به همان اندازه اهمیت دارد که به نظر می رسد برای تبریزی با «شهریار» و حاتمی کیا با «حلقه سبز» بی اهمیت است. به احتمال زیاد مدیران تلویزیون نیز از اتفاقی که برای یک مشت پر عقاب افتاده، خشنودتر از بی تفاوتی مخاطب نسبت به دو سریال یاد شده هستند.

گزارشی از برنامه «ساعت شنی، یک بررسی»

«مشکل از بدنه مردم نیست، عجله برخی مسئولان در قضاوت کردن این واکنش‌ها را ایجاد می‌کند»

سینمای ما- با وجودی که خبر احتمال توقف نمایش سریال «ساعت شنی» در سایت سینمای ما توسط تهیه‌کننده فیلم در خبرگزاری فارس تکذیب شد، این مجموعه شنبه‌شب هشتم دی‌ از شبکه یک پخش نشد و به جای آن برنامه‌ای در نقد و بررسی حواشی و  جنبه‌های اجتماعی و پزشکی آن روی آنتن رفت. گزارش مهر از این برنامه را در زیر می‌خوانید: مجموعه «ساعت شنی»شنبه‌شب هشتم دی‌ماه از شبکه یک پخش نشد و جای خود را به برنامه "ساعت شنی، یک بررسی" با حضور رئیس کمیسیون بهداشت مجلس و مدیر شبکه چهار البته به عنوان روانشناس داد.  در این برنامه که اجرای آن را سونیا پوریامین به عهده داشت، دکتر امیدوار رضایی رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی و دکتر رضا پورحسین حضور داشتند و "ساعت شنی" را از ابعاد علمی پزشکی، روانشناختی، دراماتیک و ... تحلیل و نقاط برجسته انتقادهای مطرح‌شده درباره آن را بررسی کردند. پوریامین ضمن اشاره به پرمخاطب بودن این مجموعه که به نوعی سلایق و علایق مردم را مورد توجه قرار می‌دهد، بحث را با طرح وظایف تعریف شده رسانه ملی و گزینه‌های پیش روی مسئولان برای رویکرد به معضلات اجتماعی آغاز کرد. گزینه‌هایی که می‌تواند تلویزیون را به یک رسانه خنثی و بی‌دردسر بدل کند یا آن را به مثابه رسانه فعال همگام با تغییر و تحولات جامعه پیش برد. رضایی ضمن اشاره به سهل بودن کار تلویزیون در رویکرد خنثی به آسیب‌ها و معضلات اجتماعی و پرداختن به سوژه‌های بی‌خطر فیلم‌ها و مجموعه‌های خارجی، حضور در عمق مسائل مبتلا به جامعه را عملکرد برجسته رسانه ملی دانست. پورحسین هم دو موضع پیش روی رسانه ملی را اینگونه تشریح کرد: "من همیشه آسیب‌های اجتماعی را به لکه‌های روی یک سیب مثال می‌زنم. تلویزیون می‌تواند این لکه ها را به طور کل نادیده بگیرد یا به دو شیوه به آن بپردازد. افراط در پرداخت با تدارک میزگرد، نشست و بحث‌های اجتماعی و ... که به نوعی سیاه‌نمایی می‌انجامد یا حفظ تعادل در این نگاه." پورحسین ادامه داد: "تلویزیون به عنوان یک رسانه باید وظایف خود را در این حیطه مشخص کند. پرداخت با التهاب یا بی‌التهاب یا به گفته دیگر هشدار یا طرح مسئله؟ موضوعات فرعی که در عرض مسئله "رحم جایگزین" در مجموعه "ساعت شنی" مطرح می‌شود، در بقیه مجموعه‌ها هم هست ولی اینگونه مورد توجه قرار نمی‌گیرد. چون مسئله اصلی توجه به آنها را بیشتر می کند." مدیر شبکه چهار سیما درباره دراماتیزه کردن یک معضل اجتماعی در مجموعه‌ها افزود: "دراماتیزه کردن یک سوژه اجتماعی کاری سخت اما پرنفوذ است. قصه باید به گونه‌ای پررنگ باشد تا حتی تلخی آزاردهنده آن در مخاطب رسوب کند و بعد از طی مراحل لازم به ارائه راه حل و سرانجام برسد." رضایی درباره شیوه طرح آسیب‌های اجتماعی و شیوع و اثرگذاری آن در "ساعت شنی" گفت: "برنامه‌سازان می‌بایست عوامل تأثیرگذار را در این شیوع مطرح و سپس بنا به تخصص و توانایی خود اولویت‌بندی می‌کردند و به عامل اصلی این آسیب‌ها که شکاف طبقاتی است، می‌پرداختند. داستان‌های اینچنین باید جامعه‌نگر باشند و کارشناسی وسیعتر روی مسائل مطرح شده در آنها انجام شود. عوارض آنها بر جامعه باید به گونه‌ای پیش‌بینی شود که درام با کمترین آسیب بیشترین سود را به جامعه بدهد." رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در ادامه صف‌شکنی مجموعه "ساعت شنی" را ارج نهاد و اضافه کرد: "برنامه‌سازان باید به ایرادهای کار واقف شوند و از حساسیت‌های جامعه که طیف‌های مختلف را به واکنش واداشته، آگاه باشند. در عین حالی که این واکنش‌ها نمی‌تواند اصل قضیه را زیر سئوال ببرد و لازم است به چنین مسائلی پرداخته شود. " پورحسین با نسبت دادن واکنش‌های اخیر به "ساعت شنی" به برخی مسئولان و نه عامه مردم گفت: "مشکل از بدنه مردم نیست، عجله برخی مسئولان در قضاوت کردن این واکنش‌ها را ایجاد می‌کند. تماشای کار درام سواد بصری می‌خواهد، باید تن به تعلیق داد و با ماجرا همگام شد. وگرنه می‌توان برای طرح چنین مسائلی میزگرد گذاشت و اتفاقاً به ارائه راه حل هم رسید، گرچه تأثیرگذاری آن معلوم نیست." وی با مثال آوردن از برخی مجموعه‌های ماه رمضان که با پخش چند قسمت با واکنش مواجه شدند و در پایان رضایت همه را جلب کردند، افزود: "با دیدن یک قسمت از مجموعه نباید فکر کنیم جامعه دگرگون می‌شود. باید برای تماشای مجموعه‌ها صبر داشت. حکمت 13، 26، 52 و ... قسمتی بودن مجموعه‌ها هم همراهی با مخاطب در یک فصل یا بیشتر است تا با این همراهی مداوم، کار به سرانجام برسد. درگیر کردن ذهن مخاطب، یک هنر است." پورحسین با اشاره به اینکه "ساعت شنی" نخستین مجموعه‌ای است که به طور خاص به زنان اقشار مختلف جامعه می‌پردازد، اضافه کرد: "هنوز برای قضاوت کردن درباره این مجموعه زود است. همه کاراکترها هنوز به خوبی معرفی نشده‌اند و باید این سیر تکامل با همراهی مخاطب طی‌شود. اتفاقاً برخلاف آنچه به نظر می‌آید، "ساعت شنی" پایان خوش دارد." رئیس کمیسیون بهداشت مجلس در پاسخ به گفته‌های پورحسین که مخاطب باید به طور مداوم با مجموعه‌ها همراه شود، گفت: "نمی‌توان همه را مجبور به پیگیری یک مجموعه کرد. برخی به خاطر محدودیت شغلی و ... به طور نامنظم این مجموعه‌ها را دنبال می‌کنند. یک پروژه بزرگ باید بتواند در قطعات خُرد هم تصویری کامل از کلیت کار ارائه دهد و منفک از هم نباشد." وی ادامه داد: "آماری که از تأثیرگذاری برنامه‌های خشن تلویزیون بر مخاطبان و ارتباط آن با انجام جرم در آمریکا انجام شده، نشان می‌دهد همواره دو رویکرد به این برنامه ها وجود دارد. اکثریت با دیدن این برنامه‌ها متنبه می شوند و در عین حال پیامی برای آنها دارد. اما عده کمی هم به انجام آن جرم تشویق می‌شوند و در واقع بستری آماده برای انجام جرم فراهم شده است. نمی‌توان جامعه را با بایدهای خود اداره کرد. " رضایی نقد خود را بیش از هر چیز به نحوه ارائه موضوع حساس "رحم جایگزین" در کنار دیگر آسیب‌های اجتماعی مطرح کرد و افزود: "در این مجموعه یک موضوع پراهمیت و تخصصی در کنار آسیب‌هایی مطرح می‌شود که می‌توانست اینگونه نباشد. "رحم جایگزین" مانند یک شوک عمل می‌کند، چون راه حلی طلایی است که مشکلات علمی، شرعی، فناوری و ... آن حل شده و با توجه به اهمیت موضوع می‌توانست بهتر، مثبت تر و اثربخش تر مطرح شود، چون به باورپذیری آن در جامعه نیاز داریم." وی نوع پرداختن به این موضوع را به عنوان اولین راه حل در مجموعه مناسب ندانست و گفت: "انگیزه‌های لازم برای رفتن سراغ موضوع "رحم جایگزین" به عنوان یک راه حل تازه و چگونگی طی کردن دیگر مسیرها برای درمان نازایی، از وجوهی است که در "ساعت شنی" به آن پرداخته نشده و این مسیر طی نمی‌شود. به علاوه اینکه برای این کار باید شرایط خاص داشت، "رحم جایگزین" اولین راه برای هر زوج نازا نیست." بخش دوم نشست نقد و بررسی مجموعه تلویزیونی "ساعت شنی" شب‌های آینده از شبکه اول سیما پخش می‌شود. این مجموعه با موضوع رحم جایگزین به نویسندگی احمد رفیع‌زاده و کارگردانی بهرام بهرامیان با بازی داریوش ارجمند، رویا نونهالی، بیژن امکانیان، نسرین مقانلو، مهراوه شریفی‌نیا، کمند امیرسلیمانی، برزو ارجمند و ... روزهای زوج روی آنتن شبکه یک می‌رود. منبع خبر : مهر